System indywidualistyczno-planowy (kapitalizm nierynkowy):
Po przejęciu władzy w 1933r. kierownictwo NSDAP zdecydowało o zasadniczej zmianie od dotychczasowego modelu gospodarczego opartego na rozwiązaniach rynkowych.
Zachowano prywatną własność przedsiębiorstw, jednak procesy regulacji zostały upaństwowione.
Aparat partyjno-państwowy przejął nadzór nad: rozdziałem surowców, ustalaniem cen, płacami, strukturą produkcji, handlem zagranicznym oraz kredytami.
W 1936 utworzono „Urząd ds. Planu Czteroletniego”. Do naczelnych zasad planu należało przygotowanie Niemiec do prowadzenia wojny oraz zlikwidowanie bezrobocia poprzez rozbudowę programu zbrojeń, inwestycje w infrastrukturę i rozrost formacji paramilitarnych. Ważne miejsce zajął program robót publicznych zakładający m.in. budowę sieci autostrad.
Jednocześnie ministerstwo gospodarki w porozumieniu z Bankiem Rzeszy wprowadziło plan ograniczenia importu, subsydiowania eksportu oraz przejęcia kontroli nad systemem bankowym.
W 1934 w miejsce rozwiązanych przez rząd związków zawodowych utworzono obligatoryjny dla pracowników i pracodawców Niemiecki Front Pracy.
Kolejnym sektorem objętym specjalnymi regulacjami było rolnictwo, nad którym nadzór przejął Kartel Żywnościowy Rzeszy podległy ministrowi ds. żywności i rolnictwa.
W wyniku podjętych przez władze działań :
- bezrobocie w 1939r. spadło do poziomu poniżej 1%;
- stopa oszczędzania w 1932-1938 wzrosła z 11% do 18%;
- produkcja przemysłowa wzrosła dwukrotnie a produkcja rolnicza wzrosła o niemal 10%;
- wydajność pracy wzrosła dwukrotnie.
System kolektywistyczno-kompetytywny (gospodarka socjalistyczna, regulacja rynkowa):
Nowa Polityka Ekonomiczna (NEP) - określenie doktryny polityki gospodarczej Rosji Radzieckiej i później ZSRR w latach 1921-29.
NEP oznaczał zmianę polityki gospodarczej rządu radzieckiego z komunizmu wojennego i wprowadzanie bardziej rynkowych mechanizmów gospodarczych.
W tym czasie zezwolono na podjecie małych prywatnych przedsięwzięć (szczególnie w rolnictwie oraz usługach), przy pozostawieniu monopolu państwowego w dziedzinach dużych gałęzi przemysłu (głównie przemysł ciężki), handlowych (szczególnie handel zagraniczny), bankowości i instytucjach finansowych zezwalając także na koncesjonowaną działalność gospodarczą międzynarodowych przedsiębiorstw.
Przyniosło to szybkie ożywienie gospodarcze, odrodzenie handlu i rynku, wzrost produkcji rolnej i przemysłowej oraz stabilizację finansową państwa.
W ciągu 5 lat (1921-1926) wskaźnik produkcji przemysłowej wzrósł 3-krotnie (1927 - 13%, 1928 - 19%) rolnej dwukrotnie (ogólna produkcja rolnicza była większa o 13% w porównaniu z 1913). Ogólnie rzecz biorąc w 1921-1929 średnioroczny wzrost dochodu narodowego 18%.
W końcu 1929r. odrzucono całkowicie NEP przez kolektywizację rolnictwa. Stalin zastąpił tą doktrynę gospodarczą systemem gospodarki nakazowo-rozdzielczej, powracając do wielu założeń komunizmu wojennego.
System kolektywistyczno-planowy (gospodarka socjalistyczna regulowana przez centralne planowanie państwowe):
Socjalizm - próby zmniejszania nierówności społecznych i upowszechniania świadczeń socjalnych lub poddania gospodarki kontroli społecznej (poprzez instytucje państwowe, samorządowe, korporacyjne lub spółdzielcze).
Częścią wspólną wszystkich odmian socjalizmu jest (częściowe lub całkowite) odrzucenie idei kapitalistycznego wolnego rynku, ograniczenie własności prywatnej oraz promowanie idei sprawiedliwości społecznej.
Cechy gospodarki socjalistycznej:
Planowanie centralne i zarządzanie nakazowo-rozdzielcze (zasobów, towarów, usług), które nie tylko ograniczało autonomię przedsiębiorstwa, ale czyniło z niego zakład produkcyjny; w myśl zalecenie Lenina, cała gospodarka traktowana była jak „wielka maszyna”.
Rozbudowa aparatu administracyjnego państwa i gospodarki opanowanej przez ludzi partii (nomenklatura stanowisk - BMW) w celu zapewnienia koordynacji i kontroli organizowanej od góry.
Hierarchiczna struktura gospodarki
Administracyjna regulacja wszelkich parametrów ekonomicznych.
„Dolaryzacja gospodarki”
Etos pracy - „czy się stoi…” i system motywacji - „stachanowski”.
Prymat rozbudowy przedsiębiorstw wytwarzających środki produkcji (przemysł ciężki: stalowy, maszynowy, itd.) i wiążące się z tym stałe ograniczenia konsumpcji, a nawet okresowe spadki stopy życiowej.
16.XI.09
1